പ്രകൃതി രമണീയമായ ആലപ്പുഴ ജില്ലയുടെ അതിരുകള്‍ പടിഞ്ഞാറ് അറബിക്കടൽ, വടക്ക് എറണാകുളം ജില്ല, വടക്ക് കിഴക്ക് കോട്ടയം ജില്ല, കിഴക്ക് പത്തനംതിട്ട, തെക്ക് കിഴക്ക് കൊല്ലം ജില്ല എന്നിങ്ങനയാണ്.  കായലുകളുടെയും തടാകങ്ങളുടേയും ശുദ്ധജല നദികളുടെയും വിശാലമായ ശൃംഖല ജില്ലയിലൂടെ കടന്നുപോകുന്നു. ഈ ജില്ല വടക്കൻ അക്ഷാംശം 90 05' നും 90 52' കിഴക്കൻ രേഖാംശം 76 17' നും 76 48' നും ഇടയിലാണ് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. ആലപ്പുഴ  ആയിരക്കണക്കിന് വിദേശ വിനോദ സഞ്ചാരികളെ ആകർഷിക്കുന്ന ഒരു പ്രധാന കായൽ കേന്ദ്രമാണ്. വള്ളംകളി, ബീച്ചുകൾ, സമുദ്രോത്പന്നങ്ങൾ, കയർ വ്യവസായം എന്നിവയ്ക്കും ആലപ്പുഴ പ്രശസ്തമാണ്.1957 ഓഗസ്റ്റ് 17-നാണ് ആലപ്പുഴ ജില്ല രൂപീകൃതമായത്. വിസ്തൃതിയിൽ ഏറ്റവും ചെറിയ ജില്ലയും എന്നാൽ ജനസാന്ദ്രത (1501/ചതുരശ്ര കിലോമീറ്റർ) ഏറ്റവും കൂടിയ ജില്ലയുമാണ്ആലപ്പുഴ.  മൊത്തം ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ വിസ്തീർണ്ണം 1414 ച.കി.മീ. 2011 ലെ സെൻസസ് പ്രകാരം ജില്ലയിലെ ജനസംഖ്യ 2127789 ആണ്. ഉയർന്ന ഭൂമിയും വനവും ഇല്ലാത്ത കേരളത്തിലെ ഏക ജില്ലയാണിത്. ജില്ലയുടെ തീരപ്രദേശം 82 കിലോമീറ്ററാണ്.

           തിരുവിതാംകൂറിലെ മുൻ ദിവാൻ ശ്രീ.രാജ കേശവദാസ് രൂപകല്പന ചെയ്ത വെള്ളത്തിലൂടെയും റോഡിലൂടെയും വ്യാപാരം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിനായി രൂപകൽപ്പന ചെയ്ത മനുഷ്യനിർമ്മിത കനാലുകളും പാലങ്ങളും കൊണ്ട് നിറഞ്ഞ നഗരമാണ് ആലപ്പുഴ. വിദേശ വ്യാപാരത്തിനായി ആലപ്പുഴ തുറമുഖത്ത് കടൽപ്പാലവും ഉണ്ടായിരുന്നു. 'കിഴക്കിന്റെ വെനീസ്' എന്നാണ് നഗരം അറിയപ്പെട്ടിരുന്നത്. കയർ, കയറുൽപ്പന്നങ്ങൾ, നാളികേരം, ഇഞ്ചി, കുരുമുളക്, മഞ്ഞൾ എന്നിവയായിരുന്നു മുൻകാലങ്ങളിൽ ആലപ്പുഴ തുറമുഖം വഴിയുള്ള പ്രധാന വ്യാപാരം. കൊച്ചി തുറമുഖവും റോഡ് ഗതാഗതവും വികസിപ്പിച്ചതോടെ ആലപ്പുഴ തുറമുഖത്തിന്റെ പ്രാധാന്യം കുറഞ്ഞു. ആലപ്പുഴ തുറമുഖം നവീകരിക്കാൻ സർക്കാർ നടപടി തുടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്.ഈ ഭൂമിയുടെ ഒരു പ്രത്യേകതയാണ് കുട്ടനാട് എന്നറിയപ്പെടുന്ന പ്രദേശം. `കേരളത്തിന്റെ നെല്ലറ' എന്നറിയപ്പെടുന്ന സമൃദ്ധമായ നെൽവയലുകളുടെ നാട്, സമുദ്രനിരപ്പിന് താഴെയുള്ള കൃഷി ചെയ്യുന്ന ലോകത്തിലെ ചുരുക്കം ചില സ്ഥലങ്ങളിൽ ഒന്നാണ്. ജില്ലയെ  ഓണാട്ടുകര, തീരദേശ മേഖല, സതേൺ മിഡ്‌ലാൻഡ്, കുട്ടനാട് മേഖല എന്നിങ്ങനെ നാല് കാർഷിക കാലാവസ്ഥാ മേഖലകളായി തരംതിരിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഭൗതികശാസ്ത്രപരമായി, ജില്ലയെ രണ്ട് വിശാലമായ ഡിവിഷനുകളായി തിരിച്ചിരിക്കുന്നു, അതായത് താഴ്ന്ന പ്രദേശവും, മിഡ് ലാൻഡ്   പ്രദേശവും.

          കനത്ത മഴയും അന്തരീക്ഷത്തിലെ ഊഷ്മളമായ ഈർപ്പവും വർഷം മുഴുവനും സാമാന്യം ഏകീകൃതമായ താപനിലയും ജില്ലയുടെ കാലാവസ്ഥാ സവിശേഷതകളാണ്. തീരപ്രദേശങ്ങളിൽ ഈർപ്പവും, ഈർപ്പവും ചൂടും ഉള്ള കാലാവസ്ഥയും ഉൾപ്രദേശങ്ങളിൽ ചെറുതായി തണുപ്പും വരണ്ടതുമാണ്. താപനില 18 മുതൽ 39 ഡിഗ്രി സെൽഷ്യസ് വരെയാണ്. ജില്ലയിൽ സാധാരണ ലഭിക്കുന്ന വാർഷിക മഴ 2423 മില്ലിമീറ്ററാണ്.

            കൃഷിയും കന്നുകാലി വളര്‍ത്തലും  ഗ്രാമീണ കുടുംബങ്ങളിൽ വരുമാനവും, തൊഴിലും വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നതിനുള്ള അവസരങ്ങൾ നൽകുന്നു. ജില്ലയിൽ കൃഷി ചെയ്യുന്ന പ്രധാന വിളകൾ നെല്ല്, തെങ്ങ്, മരച്ചീനി, ചക്ക, മാങ്ങ, വാഴ, കശുവണ്ടി, കുരുമുളക്, അരെക്കാനട്ട് തുടങ്ങിയവയാണ്. ജില്ലയിലെ മൊത്തം വിളകളുടെ 34.16 ശതമാനവും   നെല്ല് കൃഷിയാണ്. ഇത് സംസ്ഥാനത്തെ മൊത്തം17.38 ശതമാനവുമാണ്.  നെല്‍കൃഷിയുടെ ജില്ലയിലെ മൊത്തം കൃഷിയിടത്തിന്റെ 36.26 ശതമാനവും സംഭാവന ചെയ്യുന്ന തെങ്ങാണ് ജില്ലയിലെ മറ്റ് പ്രധാന വിള. ചെറിയ ഭൂസ്വത്തുക്കളുള്ള ധാരാളം കുടുംബങ്ങൾക്ക് നാളികേരം വരുമാനവും തൊഴിലും നൽകുന്നു. ഉൾനാടൻ ജലാശയങ്ങളുടെ വിശാലമായ ശൃംഖലയുമായി ബന്ധിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു 82 km വരുന്ന ജില്ലയുടെ തീരപ്രദേശം. സംസ്ഥാനത്ത് മത്സ്യ ഉൽപ്പാദനത്തിൽ മുൻപന്തിയിലുള്ള ജില്ലയായി മാറുന്നതിന് ആവശ്യമായ പ്രകൃതിദത്തമായ ദാനങ്ങൾ ആലപ്പുഴയില്‍ ഉണ്ട്. 54 മത്സ്യബന്ധന ഗ്രാമങ്ങളുണ്ട്, അവിടെ മത്സ്യബന്ധനവും അനുബന്ധ പ്രവർത്തനങ്ങളും ഭൂരിഭാഗം ജനങ്ങൾക്കും ഉപജീവനം നൽകുന്നു.

          അച്ചൻകോവിൽ, പമ്പ, മണിമല എന്നിവയാണ് ഈ ജില്ലയിലൂടെ കടന്നുപോകുന്ന പ്രധാന നദികൾ. സംസ്ഥാനത്തെ ഏറ്റവും വലിയ കായൽ പ്രദേശമായ വേമ്പനാട് ഈ ജില്ലയുടെ കിഴക്കുഭാഗത്താണ്. ജില്ലയിലെ പ്രധാന ജലസേചന പദ്ധതികൾ പമ്പ ജലസേചന പദ്ധതിയും കല്ലട ജലസേചന പദ്ധതിയുമാണ്.