ബ്രിട്ടീഷ്‌ ആധിപത്യ കാലത്ത്  മലപ്പുറം സൈനിക ആസ്ഥാനമായിരുന്നു. സംഘകാലത്ത് ഏറനാടൻ   ചേരസാമ്രാജ്യത്തിന്റെ കീഴിലായിരുന്നു മലപ്പുറം . മൈസൂർ രാജാവ് ഹൈദരാലി ഈ സ്ഥലങ്ങൾ കീഴടക്കുകയും ശ്രീരംഗപട്ടണം ഉടമ്പടിയുടെ ഭാഗമായി അവരുടെ മകൻ ടിപ്പുസുൽത്താൻ ഈ പ്രദേശം ബ്രിട്ടീഷുകാർക്ക് കൈമാറുകയും ചെയ്തു . കടലുണ്ടിപുഴയുടെ തീരത്ത് ടിപ്പുവിന്  കോട്ട ഉണ്ടായിരുന്നു കുന്നിൻ മുകളിൽ സൈന്യത്തെ നിലയുറപ്പിക്കാൻ ബ്രിട്ടീഷുകാർ ഹൈ ബാരക്ക് സ്ഥാപിച്ചു . മെയിൻ ബാരക്കുകൾ ഇപ്പോൾ ജില്ലാ ഭരണകൂടത്തിന്റെ ആസ്ഥാനമാക്കി മാറ്റി.

1792-നും 1921 നുമിടക്ക് ഒട്ടേറെ മാപ്പിള കലാപങ്ങൾക്ക് (കേരളത്തിലെ ബ്രിട്ടീഷ് ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യാ കമ്പനിക്കെതിരായ പ്രക്ഷോഭങ്ങൾ ) ഈ ജില്ല വേദിയായിരുന്നു. ഹിന്ദു-വേദ പഠനത്തിനും ഇസ്‌ലാമിക തത്ത്വചിന്തയ്ക്കും പ്രശസ്തമായ ഒരു കേന്ദ്രവും സാംസ്കാരിക പൈതൃക കേന്ദ്രവുമായിരുന്നു ഇത്. സമ്പന്നവും സംഭവബഹുലവുമായ ചരിത്രമാണ് മലപ്പുറത്തിനു ള്ളത്. പുരാതന കാലം മുതൽ കോഴിക്കോട് സാമൂതിരിമാരുടെ സൈനിക ആസ്ഥാനമായിരുന്നു മലപ്പുറം .

ജില്ലയുടെ ആസ്ഥാനമായ  മലപ്പുറം ഒരു നഗരവും മുനിസിപ്പാലിറ്റിയുമാണ് . കേരളത്തിലെ ഏറ്റവും ജനസാന്ദ്രതയുള്ള ജില്ലയും വിസ്തൃതിയുടെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ മൂന്നാമത്തെ വലിയ ജില്ലയുമാണ് മലപ്പുറം. 1969 ജൂൺ 16 നാണ് ജില്ല  രൂപീകരിച്ചത് .

സ്ഥാനവും  ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ പ്രദേശവും

കിഴക്ക് നീലഗിരി മലനിരകളും പടിഞ്ഞാറ് അറബിക്കടലും തെക്ക് തൃശൂർ , പാലക്കാട് ജില്ലകളും അതിരുകളാൽ ചുറ്റപ്പെട്ട കോഴിക്കോട് നഗരത്തിന് തെക്ക് കിഴക്കായി 50 കിലോമീറ്റർ അകലെയാണ് മലപ്പുറം (അക്ഷരാർത്ഥത്തിൽ കുന്നുകളുടെ നാട്) . ചാലിയാർ , കടലുണ്ടി , ഭാരതപ്പുഴ എന്നീ മൂന്ന് മഹാനദികളാൽ സമ്പന്നമാണ് മലപ്പുറം . പഴയ പാലക്കാട്-കോഴിക്കോട് ജില്ലകളുടെ തൊട്ടടുത്ത പ്രദേശങ്ങള്‍ സംയോജിപ്പിച്ചാണ് ജില്ലാ രൂപീകരിച്ചത് .

ജില്ലയുടെ ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ വിസ്തീർണ്ണം 3554 ചതുരശ്ര. കി.മീ ആണ് .  ഇത് സംസ്ഥാനത്തിന്റെ മൊത്തം വിസ്തൃതിയുടെ 9.13% ആണ്. നീലഗിരി കുന്നുകളും  അറബിക്കടലും യഥാക്രമം കിഴക്കും പടിഞ്ഞാറും ജില്ലയുടെ സ്വാഭാവിക അതിർത്തികളായി പ്രവർത്തിക്കുന്നു. ജില്ലയുടെ തെക്കും വടക്കും യഥാക്രമം പാലക്കാട് / തൃശൂർ , കോഴിക്കോട് / വയനാട് ജില്ലകളാണ്. കാർഷിക മേഖലയിൽ മലപ്പുറം ജില്ലയ്ക്ക് ശ്രദ്ധേയമായ നേട്ടം കൈവരിച്ചെങ്കിലും വ്യാവസായിക മേഖലയിൽ ഈ നേട്ടങ്ങൾ ഇനിയും പ്രതിഫലിച്ചിട്ടില്ല.

ഭരണപരമായ  സജ്ജീകരണം

ജില്ലയുടെ ആസ്ഥാനം മലപ്പുറം ആണ്. ടെറിട്ടോറിയൽ ആർമിയുടെ മുൻ ആസ്ഥാനത്ത് സ്ഥാപിച്ച സിവിൽ സ്റ്റേഷനിലാണ് കളക്ടറേറ്റ് ഇയും പ്രധാന ഓഫീസുകളും.